NGƯỜI TIỂU ĐƯỜNG TUÝP 2 NÊN ĂN THEO CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG GÌ?

1. Cách tính nhu cầu dinh dưỡng cho người bị tiểu đường tuýp 2

Dựa trên nhu cầu năng lượng mỗi ngày, chúng ta có thể tự tính toán được nhu cầu các chất dinh dưỡng đạm, đường bột, chất béo cần ăn mỗi ngày. Đạm, đường bột. chất béo là ba chất sinh năng lượng. Khẩu phần ăn cân đối cho người ĐTĐ với năng lượng từ đạm là 15-20%, chất đường bột là 50-60% và chất béo là 20-30% tổng năng lượng.

a. Chất đạm

Người bệnh tiểu đường nếu chức năng thận bình thường thì hàm lượng đạm cần tiêu thụ mỗi ngày từ 15-20% năng lượng khẩu phần. Ví dụ chế độ ăn 1700 kcal mỗi ngày, chất đạm chiếm: 20% x 1700 = 340 kcal.

Theo lý thuyết mỗi gam chất đạm sinh ra 4 kcal thì số nhu cầu chất đạm là 340/4 = 85 (g).

Sau đây là hàm lượng chất đạm trong một số thực phẩm thông dụng

b. Chất đường bột

Chất đường bột chiếm 50-60% tổng năng lượng khẩu phần ăn. Ví dụ khẩu phần ăn 1700 kcal thì chất đường bột là 1700 x 50% = 850 kcal. Một gam chất đường bột sẽ cung cấp 4 kcal. Do đó, số lượng chất đường bột có thể ăn là 850/4 = 212,5 (g).

Hàm lượng chất đường bột trong các thực phẩm thông dụng

c. Chất béo

Hàm lượng chất béo trong khẩu phần của người ĐTĐ thường chiếm từ 20-30% tổng năng lượng khẩu phần. Tuy nhiên, sau khi đã lựa chọn hàm lượng chất đạm là 20% và chất đường bột 50% theo ví dụ trên thì có thể xác định hàm lượng chất béo là: 100 – (20+50) = 30%. Theo lý thuyết mỗi gam chất béo giải phóng 9 kcal, số lượng chất béo cần sử dụng là: 1700 x 30%/9=57 (g)

Bảng hàm lượng chất béo trong các thực phẩm thông dụng

2. Lựa chọn thực phẩm cho người tiểu đường tuýp 2

a. Chất đường bột: bao gồm đường, tinh bột, chất xơ

Chất đường bột là loại thực phẩm chính làm tăng đường huyết sau ăn nên người ĐTĐ cần phải lưu ý đến nhóm chất này trong khẩu phần ăn hàng ngày. Nguyên tắc chính cần chọn các loại đường phức tạp, chỉ số đường huyết thấp và tải đường thấp, tăng cuồng chất xơ trong khẩu phần ăn.

- Chỉ số đường huyết (Glycemic index: GI) phản ánh khả năng làm tăng đường huyết sau khi ăn một loại thực phẩm so với một lượng thực phẩm chuẩn (glucose).

- GI của thực phẩm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thành phần, tính chất của tinh bột và cách chế biến.

Chỉ số tải đường (Glucemic Load: GL)

- Lượng tải đường vừa phản ánh lượng đường của phần thực phẩm, vừa phản ánh GI của thực phẩm đó. GL cho biết được sự đáp ứng đường huyết với một lượng cụ thể thức ăn cụ thể có chứa chất bột đường.

- Công thức tính tải đường: GL = GI thực phẩm x hàm lượng carb trong thực phẩm ăn vào100

• GL thấp: ≤ 10
• GL trung bình: 11 – 19
• GL cao: ≥ 20

Ví dụ: Dưa hấu có GI là 72. Hàm lượng carbohydrat trong 100g dưa hấu là 5g. Khi ăn 100g dưa hấu thì tải đường huyết là: 72 x 5/100=3,6.

Người bệnh đái tháo đường nên chọn loại tinh bột nguyên hạt, nguyên cám, tinh bột chưa qua tinh chế vì có hàm lượng chất xơ và vitamin cao hơn, giúp ổn định đường huyết sau khi ăn. Chất xơ còn giúp giảm hấp thu cholesterol, giữ nước, chống táo bón, phòng ngừa ung thư đại trực tràng.

b. Chất đạm

Hạn chế sử dụng đạm động vật trừ cá. Mỗi tuần có thể ăn 3-4 bữa ăn có chứa cá, nhất là các loại cá giàu omega 3 (cá ngừ, cá hồi, cá trích, thu, basa,…). Người bệnh có thể tăng cường chất đạm từ thực vật như đậu nành, đậu phụ, các loại đậu khác. Khi có biến chứng suy thận, người bệnh nên được tư vấn dinh dưỡng để giảm lượng đạm phù hợp tình hình sức khoẻ. Hạn chế chất đạm nhiều béo như: chân giò, nội tạng, lạp xưởng, xúc xích,…

c. Chất béo

Có thể sử dụng các loại chất béo không bão hoà tốt cho sức khoẻ như omega 3: từ mỡ cá, hạt chia, hạt mắc ca, dầu đậu tương,.. Hạn chế sử dụng dầu dừa, dầu cọ, bơ, phô mai vì có nhiều acid béo no.

Hạn chế thực phẩm nhiều cholesterol như: nội tạng động vật (óc, gan, dầu dục, phổi,…), trứng cá muối, trứng gia cầm,…

d. Thực phẩm khác

• Rau xanh và trái cây: mỗi ngày cần bổ sung khoảng 300g rau xanh và 200g trái cây để đủ nhu cầu chất xơ, vitamin và khoáng chất giúp đường huyết không tăng quá nhanh sau khi ăn, hỗ trợ cho hệ tiêu hoá. Rau xanh và trái cây cũng là nguồn cung cấp vitamin tự nhiên, giàu chất chống oxy hoá tự nhiên, dưỡng chất từ thực vật hỗ trợ sức khoẻ, cải thiện tình trạng đề kháng insulin.Trái cây nên chọn loại ít ngọt, có chỉ số GI và GL thấp. Những loại trái cây nên chọn loại trái cây ít ngọt như ổi, táo, lê, cam, đào, mận,…

• Hạn chế thực phẩm quá mặn: muối chua, thức ăn đường phố chế biến sẵn, nước chấm, gia vị có chứa muối.
• Rượu có thể làm hạ đường huyết khi không ăn các thực phẩm giàu tinh bột. Ngoài ra, rượu tương tác với thuốc hạ đường huyết làm xuất hiện các triệu chứng nhức đầu, buồn nôn. Người bệnh nên hạn chế sử dụng rượu bia khi đang điều trị đái tháo đường.

3. THỰC ĐƠN THAM KHẢO CHO NGƯỜI ĐÁI THÁO ĐƯỜNG

Thực đơn tham khảo 1700 kcal cho người đái tháo đường với năng lượng 55% Glucid, 20% chất đạm, 25% chất béo.

Số đơn vị thực phẩm trong khẩu phần ăn

Ngũ cốc, khoai củ: 9,5 đơn vị

Chất đạm: 6 đơn vị

Chất béo: 1,5 đơn vị

Sữa và sản phẩm từ sữa: 4 đơn vị

Rau: 3 đơn vị

Trái cây: 2 đơn vị

Dầu mỡ bơ: 1 đơn vị

Gia vị: 1 đơn vị

Lưu ý:

• Mỗi ngày có thể sử dụng 1,5 đơn vị chất béo thêm vào khẩu phần ăn. Mỗi đơn vị chất béo sẽ tương đương với

• Dầu thực vật/mỡ heo nước/mè/đậu phộng/bơ đậu phộng: 1 muỗng canh hoặc
• Bơ/mỡ heo đặc: 1 muỗng cà phê hoặc
• Cùi dừa già: 2 muỗng canh.

• Người đái tháo đường/rối loạn đường huyết nên hạn chế thực phẩm nhóm ngọt: sữa đặc, đường cát, mứt, mật ong, kẹo, socola, nước ngọt, tương đen.

Tài liệu tham khảo

1. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị Đái tháo đường típ 2 (Ban hành kèm theo Quyết định số /QĐ-BYT 5481 ngày 30 tháng 12 năm 2020)
2. Bảng thành phần thực phẩm Việt Nam 2016, Bộ Y tế
3. Dinh dưỡng lâm sàng, Bộ Y tế
4. Hướng dẫn dinh dưỡng đái tháo đường, BV Bình Dân